QARAQALPAQSTAN DIYQANSHILIQ ILIMIY-IZERTLEW INSTITUTINIŃ JUMISI BOYINSHA BRIFING
Búgingi brifingte sizlerge Qaraqalpaqstan diyqanshılıq ilimiy-izertlew institutınıń jumısı, ilimiy jetiskenlikleri, xalıqaralıq birge islesiwleri hám keleshektegi wazıypaları haqqında qısqasha maǵlıwmat bermekshimen.
Institut haqqında ulıwma maǵlıwmat
Qaraqalpaqstan diyqanshılıq ilimiy-izertlew institutı 1958-jılı shólkemlestirilgen bolıp, Qaraqalpaqstan Respublikası, Shımbay rayonında jaylasqan. Institutqa házirgi waqıtta Turdıshev Bekmurat Xojamuratovich basshılıq etpekte.
Tiykarǵı iskerlik baǵdarları Instituttıń ilimiy jumısları selekciya hám tuqımgershilik tarawlarına qaratılǵan. Tiykarǵı maqset – awıl xojalıǵı eginleriniń jańa, joqarı ónimdarlı hám qurǵaqshılıqqa shıdamlı sortların jaratıw, olardıń birlemshi tuqımgershiligin shólkemlestiriw hám resurs únemlewshi agrotexnologiyalardı islep shıǵıwdan ibarat.
Jer maydanı hám tájiriybe xojalıǵı jumısı Institut tájiriybe xojalıǵınıń ulıwma jer maydanı 1022 gektardı quraydı. Sonnan 593 gektar suwǵarılatuǵın jer maydanı bolıp esaplanadı. 2024-jıl ónimi ushın 60 gektar tuqımlıq paxta, 10 gektar biyday, 20 gektar gúnji, 20 gektar másh hám basqa da eginler egilgen.
Ilimiy potencial Házirgi kúnde institutta 51 xızmetker jumıs alıp baradı. Olardıń 19 ı ilimiy xızmetker bolıp, 2 i ilim doktorı hám 7 i ilim kandidatı esaplanadı. Ilimiy potencial 57,8 procentti quraydı.
2020-2024-jıllardaǵı jetiskenlikler Sońǵı jılları institut ilimpazları tárepinen jaratılǵan ǵawasha, biyday, ayǵabaǵar, jońıshqa hám sudan shóbiniń 11 jańa sortı Ózbekstan Respublikası Mámleketlik reestrine kirgizilip, rayonlastırılǵan. Paxtashılıq baǵdarında “Shımbay-5018” hám “QQ-3535” sortları perspektivalı dep tabılıp, Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında keńnen egilmekte. Ǵálleshilikte “Shımbay” hám “Aral” jumsaq biyday sortları tabıslı sınaqlardan ótip, joqarı zúráát kórsetkishlerin kórsetken. Maylı eginler boyınsha ayǵabaǵardıń “QQ-28,” “QQ-52,” “QQ-60” hám “QQ-50” sortları mámleketlik reestrge kirgizilgen. Azıqlıq eginlerden “Qaraqalpaqstan-15,” “Shımbay-yubileylıq” hám “Shımbay-8” sortları suwǵarılatuǵın aymaqlarda egiw ushın usınıs etilgen.
Institut tárepinen 2023-jılı jaratılǵan jańa sortlar ushın Ózbekstan Respublikası Intellektuallıq múlk agentligi tárepinen patent talapnamaları alındı. Sonıń ishinde, “QQ-3545,” “Shımbay” hám “Aral” sortları boyınsha.
Xalıq aralıq birge islesiw Institut “International Center for Biosaline Agriculture” (ICBA), FAO, ICARDA hám CIMMYT (Meksika) sıyaqlı abıraylı xalıqaralıq shólkemler menen birge islesip kelmekte. Sonday-aq, Rossiya hám Qazaqstannıń awıl xojalıǵı ilimiy mákemeleri menen memorandumlarǵa qol qoyılǵan. Bul birge islesiwler sheńberinde tájiriybe almasıw, jańa sort úlgilerin sınaqtan ótkeriw hám jas ilimpazlar ushın stajirovkalar shólkemlestirilmekte.
Mashqalalar Institutta bar bolǵan tiykarǵı mashqalalar tómendegilerden ibarat: – materiallıq-texnikalıq bazanıń gónergenligi; – laboratoriya úskeneleriniń jetispewshiligi; – shet tillerdi biletuǵın qábiletli jas kadrlar jetispewshiligi.
Keleshektegi wazıypalar Kelesi jılları institut tómendegi baǵdarlarda jumıs alıp baradı: – selekciya jetiskenliklerin keńnen sınaqtan ótkeriw hám jańa sortlardıń tuqımgershiligin rawajlandırıw; – agrotexnologiyalardı klaster hám fermer xojalıqlarına engiziw; – tuqımlıqlardı jıynaw, saqlaw hám qayta islew sistemasın jaqsılaw; – selekciya hám tuqımgershilik buwınları arasında bekkem birge islesiwdi jolǵa qoyıw; – topıraq ónimdarlıǵın arttırıwshı qısqa rotatsiyalı almaslap egiw sistemasın islep shıǵıw.
Juwmaq Qaraqalpaqstan diyqanshılıq ilimiy-izertlew institutı mámleketimizdiń agrar tarawında áhmiyetli orın ieleytuǵın ilimiy dárgaylardan biri bolıp esaplanadı. Institut ilimpazları tárepinen jaratılıp atırǵan jańa egin sortları, olardıń tuqımgershiligin rawajlandırıw hám xalıqaralıq tájiriybe almasıw Qaraqalpaqstan hám pútkil Ózbekstan awıl xojalıǵın bunnan bılay da turaqlı rawajlandırıwǵa xızmet etedi.
